Η παραλίμνια δεντροστοιχία των Ιωαννίνων, ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της πόλης, αντιμετωπίζει σοβαρή απειλή από το μεταχρωματικό έλκος των πλατανιών, μια ασθένεια που οφείλεται στον μύκητα Ceratocystis platani και που έχει ήδη προκαλέσει μαζικό θάνατο δέντρων σε ολόκληρη την Ελλάδα.
Οι πρώτες εστίες στην περιοχή εντοπίστηκαν το 2020, πιθανότατα λόγω μηχανημάτων που χρησιμοποιήθηκαν μια δεκαετία νωρίτερα, όπως εκτιμούν οι επιστήμονες.
Σήμερα περίπου 300 πλατάνια εντός δικτύου NATURA 2000 έχουν ήδη νεκρωθεί, ενώ οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι μέχρι το 2050 ή και νωρίτερα όλα τα πλατάνια της πόλης κινδυνεύουν.
Η εξάπλωση του μύκητα συνδέεται κυρίως με την ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως η χρήση μολυσμένων εργαλείων και η μεταφορά χώματος ή καρφιών σε μολυσμένες περιοχές, ενώ η υπόγεια μετάδοση μέσω ριζικών συστημάτων και η διάδοση μέσω νερού ή εντόμων ενισχύουν περαιτέρω τη μόλυνση. Το πρόβλημα έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις στην ηπειρωτική Ελλάδα, με ποταμούς όπως ο Καλαμάς και ο Λούρος να χάνουν τα πλατάνιά τους και σημαντικά οικοσυστήματα να απειλούνται.
Στην προσπάθεια αντιμετώπισης του φαινομένου, η Νικολέτα Σουλιώτη, δασοπόνος και ειδική επιστήμονας, εξηγεί στο in.gr ότι η σημερινή πρακτική βασίζεται στη δημιουργία ζωνών καραντίνας: τα γειτονικά σε ένα προσβεβλημένο δέντρο πλατάνια αφαιρούνται ελεγχόμενα με ζιζανιοκτόνο για να σταματήσει η μετάδοση του μύκητα. Παράλληλα, νέος κανονισμός απαιτεί από ιδιώτες και εργολάβους να λαμβάνουν άδεια από τις δασικές υπηρεσίες πριν από οποιοδήποτε έργο σε χερσαίο χώρο, με αυστηρά μέτρα απολύμανσης των εργαλείων και μηχανημάτων.
Μια αισιόδοξη διάσταση στην κατάσταση προέρχεται από την πόλη των Ιωαννίνων: η φοιτητική ομάδα iGEM Ioannina του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων αναπτύσσει καινοτόμες λύσεις με τη Συνθετική Βιολογία για την αντιμετώπιση του μεταχρωματικού έλκους. Το σύστημα τους λειτουργεί ως «μοριακό ψαλίδι», που στοχεύει συγκεκριμένα γονίδια του μύκητα, αναστέλλοντας την ανάπτυξή του χωρίς να καταστρέφει το DNA του δέντρου. Η Περιφέρεια Ηπείρου στηρίζει πιλοτικά την εφαρμογή με χρηματοδότηση 20.000 ευρώ.
Η πρόκληση είναι μεγάλη, αλλά η ενεργή εμπλοκή των φοιτητών και η υποστήριξη της επιστημονικής κοινότητας δίνουν ελπίδα ότι η Ήπειρος και τα Ιωάννινα μπορεί να διατηρήσουν τα πλατάνια τους, ενώ παράλληλα η εμπειρία αυτή θα αποτελέσει οδηγό για την προστασία άλλων περιοχών της Ελλάδας από τη διαρκώς επεκτεινόμενη ασθένεια.